Ի՞նչ է հղիության շաքարախտը:

Թունավոր խպիպ, շաքարախտ, բոլոր էնդոկրին հիվանդություններով տառապող հղիները լինում են մեր հսկողության տակ: Հղիությունն առավել բարդ է ընթանում զուկացվող էնդոկրինոլոգիական հիվանդություններից` շաքարախտի ժամանակ:
Կա շաքարախտի երկու տարբերակ, սակայն տարբերում են նաև երրորդը՝ հեստացիոն (հեստացիա` հղիություն), հղիության շաքարախտը, որը հաճախ լինում է գեր կանանց մոտ, որը ծննդաբերությունից հետո անցնում է, ինչը, սակայն, վկայում է շաքարախտի նկատմամբ հակվածության մասին: Այդ կանայք պետք է ուշադիր լինեն, որպեսզի հետագայում չզարգանա երկրորդ տիպի շաքարախտ:

Շաքարախտի ի՞նչ տեսակներ կարող են լինել հղիության ժամանակ:

Հղիության ժամանակ կարող ենք առնչվել շաքարախտի բոլոր տեսակների հետ:

Առաջին տիպի շաքարախտը հիմնականում երեխաների մոտ է լինում` ի ծնե, գենետիկական պայմանավորվածությամբ: Օրգանիզմում գենետիկ շեղման պատճառով հակամարմիններ են առաջանում, որոնք նստում են ենթաստամոքսային գեղձի բետտա բջիջների վրա և քայքայում են դրանք, ինչի հետևանքով խաթարվում է ինսուլինի արտադրությունը: Այս դեպքերում ամբողջ կյանքում ստիպված են լինում ինսուլին ստանալ, որի պատճառով կոչվում է նաև ինսուլինակախյալ շաքարախտ:
Ինսուլին ոչ կախյալ շաքարախտը դա երկրորդ տիպի շաքարախտն է, երբ ինսուլինը շատ է, բայց ազդեցությունն է թույլ, ինչը մեծ մասամբ լինում է գեր մարդկանց մոտ, քանի որ ճարպային հյուսվածքը թուլացնում է ինսուլինի ազդեցությունը: Սակայն, տարիների ընթացքում, ենթաստամոքսային գեղձը` մեծ քանաքով ինսուլին արտադրելով, հյուծվում, և այլևս չի կարողանում բավարար քանակ ապահովել: Այդ ժամանակ անհրաժեշտ է պակասը կարգավորել դեղորայքի ընդունմամբ:
Հղիությունը ենթաստամոքսային գեղձի համար քննություն է, որովհետև հղիի օրգանիզմում հորմոնալ մեծ տեղաշարժեր են ընթանում, ինչը կարող է նպաստել շաքարի բարձրացմանը, միայն ինսուլինն է այն իջեցնում: Մինչդեռ ուղեղը սնվում է գլյուկոզայով, և  գլյուկոզան պետք է բավարար  լինի: Այս պայմաններում փոքր շեղումն էլ կբերի շաքարախտի ի հայտ գալուն, և դա էլ հենց կոչվում է հեստացիոն դիաբետ:

Հղիության ընթացքում շաքարախտի հետ կապված խնդիրները

Մինչև 12 շաբաթականը, որի ընթացքում օրգանների զարգացումն է ընթանում, կարող են առաջանալ տարբեր արատներ /սիրտ-անոթային համակարգի, հետանցքի բացակայություն և այլն/:

Իսկ հետագայում բարձր շաքարից պտղի քաշն է նորմայից ավելանում: Որովհետև, եթե մոր շաքարը բարձր է, դրա մոլեկուլյար կշիռը փոքր լինելու հետևանքով, այն հեշտ անցնում է ընկերքով: Իսկ շատ շաքար անցնելու դեպքում պտղի մոտ շատ ինսուլին է արտադրվում: Այդ դեպքում նյութափոխանակության անաբոլիկ՝ կուտակային էֆեկտ կառաջանա, և պտղի քաշը շատ արագ կաճի՝ մինչև անգամ 5-6 կգ:

Ինսուլինի շատ լինելը ճնշում է նաև թոքերի զարգացումը, և կարող են առաջանալ հիալինային թաղանթներ /հիայինային մեմբրանների սինդրոմ/: Իսկ եթե թոքերը չբացվեն, ծննդաբերության ժամանակ պտուղը ատելեկտազից կարող է խեղդվել: Իհարկե, այսօրվա սարքավորումներով հնարավոր է լինում երեխային պահել՝ մինչև թոքերն ինքնուրույն սկսեն զարգանալ: Այսօր նեոնատոլոգիան այնպիսի առաջընթաց ունի, որ կես կգ-ի դեպքում էլ երեխային կարողանում ենք փրկել:

Երբ հղիի մոտ պտուղն սկսում է ձևավորվել, և կնոջ շաքարի մի մասն օգտագործում է պտուղը, ինսուլին ստացող կնոջ մոտ կարող է հիպոգլիկեմիա առաջանալ, այդ պատճառով այդ շրջանում ինսուլինի դեղաչափը մի փոքր պակասեցվում է: Բայց արդեն երկրորդ շրջանում՝ 20 շաբաթից, հատկապես 30-ից հետո, արդեն ընկերքը շատ հորմոններ է արտադրում և շատ հզոր է: Իսկ նրա արտադրած բոլոր հորմոններն ինսուլինի դեմ են, որի հետևանքով բարձրանում է ինսուլինի պահանջը: Այդ պատճառով միշտ պետք է հետևել, որ գլյուկոզան նորմայում գտնվի:

Իսկ կնոջ մոտ, եթե հեմոգլոբինին միացած գլյուկոզայի քանակը բարձր է, այն սպիտակուցի հետ միանալով կմտնի անոթների պատերի մեջ և դա կբերի միկրոանգիոպաթիայի, որի հետևանքը /երկրորդ տիպի շաքարախտին է բնորոշ/ ոտքերի գանգրենան է: Իսկ առաջին տիպի շաքարախտին բնորոշ է աչքի հատակի անոթների վնասումը: Եվ կուրության 40 տոկոսից ավելին դիաբետիկ ռետինոպաթիայի հետևանք է:
Կա միկրո և մակրոանգիոպաթիա. Մակրոն աթերոսկլերոտիկ վնասումն է, իսկ միկրոն բնորոշ է շաքարախտին և ավելի վաղ է սկսում: Անոթների վնասումը կարող է նաև ինսուլտների, ինֆարկտների պատճառ դառնալ, երիկամներում՝ դիաբետիկ գլոմերուլոնեֆրիտի և այլն:

Շաքարախտը կարող է վնասել նաև երիկամները, իսկ դա հղիության ժամանակ բերում է էկլամպսիա, պրեէկլամպսիա բարդության, որը լուրջ, ծայրահեղ վիճակ է: Այդ պատճառով երիկամների վիճակը աչալուրջ հսկել է պետք՝ զարկերակային ճնշում, մեզում սպիտակուցների քանակը:

Էկլամպսիան բավականին լուրջ հիվանդություն է, որի ժամանակ մանկաբարձ գինեկոլոգը և էնդոկրինոլոգը սերտորեն պետք է համագործակցեն:
Վիժումների պատճառ կարող է լինել նաև արյան բարձր մակարդելիությունը: Այդ ժամանակ համագործակցում ենք արյունաբանական կենտրոնի հետ:

Շաքարախտով հիվանդ հղիների հսկողությունը և հետազոտությունները

Նույնիսկ հղիությունից առաջ է պետք կնոջը պատրաստել, եթե կա առաջին տիպի շաքարախտ:

Մեր գործը հղիության ընթացքում հղիի վիճակը ճիշտ վարելն է, որ ոչ պտուղը, ոչ մայրը խնդիրներ չունենան, իսկ հետո պետք է ճիշտ որոշել ծննդալուծման ժամանակը: Որովհետև որքան էլ հղին լավ հսկվի, մենք չենք կարող փոխարինել ենթաստամոքսային գեղձի աշխատանքը, և խնդիրներ այս կամ այն չափով կարող են առաջանալ:

Եթե այն միայն դիետայով է կարգավորվում, բուժում չի նշանակվում, իսկ եթե շարունակվում է խնդիրը, նշանակվում է միայն ինսուլին:

Կա Ուայթի դասակարգում, որտեղ շաքարախտը բաժանված է ըստ ծանրության, երկարատևության և բարդությունների: Եվ թե որ դեպքում որ ժամկետում պետք է հղիին ծննդալուծել, որպեսզի կանխարգելվեն շեղումներն ու բարդությունները: Ծանր դեպքերում ավելի շուտ են ծննդալուծում, այլապես կարող է պտղի ներարգանդային մահ լինել: Ամեն դեպքում բոլոր շաքարախտով հիվանդ հղիներին ավելի շուտ են ծննդալուծում, միայն հղիության շաքարախտ է, հնարավոր է թողնել մինչև վերջ՝ 40 շաբաթ:
30 շաբաթից հետո մանկաբարձ գինեկոլոգի և էնդոկրինոլոգի՝ ներզատաբանի աշխատանքն ավելի բարդանում է, որովհետև պետք է հետևել, թե ինչ վիճակում է պտուղը. Դոպլեր անել, ԿՏԳ-ն ժամանակ առ ժամանակ, որ ամեն պահ հասկանալի լինի պտղի վիճակը, շեղումներ չառաջանան: Իսկ անհրաժեշտության դեպքում մոտ 35 շաբաթից կարելի է հոսպիտալիզացնել, լավ հսկել և հասցնել թոքերի զարգացման թույլատրելի չափին՝ ծննդալուծելու համար: 37-38-ին ըստ ծանրության արդեն ծննդալուծում է արվում: Շաքարային դիաբետի ժամանակ կեսարյան հատումներն ավելի շատ են արվում:

Իսկ ծնդաբերությունից հետո, քանի որ պլացենտայի հակաինսուլային հորմոնները պակասում են,  հղիի մոտ 2-3 օր և ավելի,  կտրուկ ընկնում է ինսուլինի պահանջը, այդ պատճառով այլևս ինսուլին չի նշանակվում, անընդհատ ստուգվում է գլյուկոզան, որպեսզի, երբ պահանջ լինի, դարձյալ նշանակվի ինսուլին:

Վերջին 5-10 տարում Հայաստան է ներկրված գլյուկոնիզացված հեմոգլոբինի ստուգումը, որը ցույց է տալիս, թե որքան է մնացորդային գլյուկոզան օրգաիզմում: Երբ այն բարձր է, նրա մի մասը միանում է արյան էրիթրոցիտների հեմոգլոբինին: Նորմայում մոտ 5-6 տոկոսը միացած է: Բայց բարձր շաքարի դեպքում այդ տոկոսը ևս բարձրանում է մինչև 7-10-ի, և դա վատ վիճակի մասին է խոսում:

Բայց քանի որ մեր էրիթրոցիտներն ապրում են 90 օր, արված անալիզը 3 ամսվա պատասխան է իրենից ներկայացնում: Այդ պատճառով շաքարախտով հիվանդները տարին գոնե 4 անգամ պետք է ստուգեն իրենց հեմոգլոբինը:  

Շաքարախտի ժամանակ խախտվում է նյութափոխանակությունը բոլոր օղակներում, այդ պատճառով պետք է այդ բոլորը վերահսկվեն:
Տարին գոնե երկու անգամ պետք է ստուգվեն անոթները:
Այսօր հղիների մոտ կատարում ենք բոլոր գենետիկական ստուգումները:

Շաքարախտով մայրը կարո՞ղ է կրծքով կերակրել երեխային

Այո: Ինսուլինի մեծ մոլեկուլյար կշիռը թույլ չի տալիս, որ այն անցնի կաթի մեջ և կերակրման խնդիր չի առաջանում:

Հղիանալու սահմանափակումներ կա՞ն շաքարախտով հիվանդների համար

Դիաբետով հիվանդին խորհուրդ չի տրվում շատ հղիանալ, որովհետև ամեն հղիություն ավելի ծանրացնում է հիվանդության վիճակը և հաջորդ հղիությունն ավելի բարդ կարող է ընթանալ, իսկ ապագայում դա կարճացնում է մոր կյանքը: Նաև պետք է հաշվի առնել, որ շաքարախտով հիվանդը որքան ցածր տարիքում ծննդաբերի, այնքան անոթները դեռևս քիչ վնասված կլինեն: Եվ ցանկալի է 1-2 երեխայից ավելին չունենալ: Դա կարևոր է նաև գենետիկ շեղումը չփոխանցելու համար:   

Որքանո՞վ է արտահայտված շաքարախտի՝ ժառանգականությամբ մորից պտղին անցնելու հավանականությունը 

Եթե մայրը հիվանդ է շաքարախտով, մոտ 5,7 տոկոսով հավանական է, որ երեխայի մոտ ևս այն կարտահայտվի: Հոր կողմից էլ տոկոսը նույնն է: Եթե ծնողներից մեկի մոտ է շաքարախտն արտահայտված, կարող է երեխայի մոտ այն չարտահայտվել: Բայց եթե երկու ծնողներն էլ հիվանդ են, ապա շատ մեծանում է հիվանդ երեխայի հավանականությունը՝ հասնելով մոտ 100 տոկոսի:

Շաքարախտի բուժումը հղիության ընթացքում

Մեր գործը շաքարի տոկոսը նորմայի սահմաններում պահելն է:

Սովորաբար շաքարախտով հիվանդները սկզբում բուժումն ստանում են հաբերով, իսկ վիճակը ավելի վատանալիս, արդեն սկսում են ինսուլին ստանալ: Իսկ հղիության ընթացքում և առաջին, և երկրորդ տիպերի ժամանակ բուժումն անցկացվում է միայն ինսուլինով: Որովհետև ինսուլինի մոլեկուլյար կշիռը մեծ է, այն ընկերքով չի անցնում և օրգանիզմին ոչ մի վնաս տալ չի կարող, մինչդեռ հաբերը ընկերքով անցնելով վնասում են պտղին: Որքանո՞վ է անվտանգ ինսուլինի օգտագործումը հղիության ժամանակ
Ներկայում ինսուլինն ստացվում է մարդու աղիքային ցուպիկի կողմից նրա սինթեզումից, որը շատ լավ ինսուլին է, ոչնչով չի տարբերվում մարդու օրգանիզմում սինթեզվածից: Իսկ նախկինում այն ստանում էին խոզից, կովից և այլն, միշտ օտար սպիտակուցի վտանգը կար, որի դեմ կարող էր հակամարմին գոյանալ: Չնայած խոզինն ավելի մոտ է մարդու ինսուլինին:

Հղիության առաջին շրջանում մայրը պետք է պահպանի շաքարի նորմալ տոկոսը, որպեսզի պտղի զարգացումը ևս նորմալ լինի: Բայց երբ ընկերքն սկսում է արդեն նորմալ աշխատել, բուժումը միայն մորն է ուղղված:
Այնպես որ, հղին պետք է շատ զգոն լինի և անձնական սարքով՝ գլյուկոմետրով, մշտապես վերահսկի իր շաքարի ցուցանիշը:

Սննդակարգի կարևորությունը

Շաքարախտի դեպքում հղին պետք է խիստ սննդակարգ պահպանի, այլապես դեղորայքն անգամ ի վիճակի չի լինի վիճակը կարգավորել:
Շաքարախտով հիվանդներին սովորեցվում է ճիշտ սնվելու կարգը:

Օգտագործվում է 9-րդ դիետան: Պետք է քչացնել շուտ յուրացվող ածխաջրատները, իսկ դժվարամարսները՝ բանջարեղենն ավելի շատ օգտագործել, որովհետև այն հարուստ է բջջանքով, իսկ բջջանքը պահում է գլյուկոզան և թույլ չի տալիս նրան շուտ ներծծվել: Հյութեր պետք չեն, որովհետև հյութով գլյուկոզան մեծ քանակով արագ անցնում է արյան մեջ:
Ճարպերը պետք է քչացնել: Ուտել քիչ-քիչ և հաճախ:  Օգտագործել վարսակ, հնդկաձավար, պերլովկա /գարուց է/ , որոնք դժվարամարս են: Իսկ որտեղ օսլան, գլյուկոզան շատ են, պետք է սահմանափակել, օրինակ, ձավարեղենի մեջ օսլան շատ է, որը քայքայվելով շաքարի է վերածվում:
 

Յուղոտ սնունդը ևս պետք է քչացնել, որովհետև շաքարն այնքան վնաս չի տալիս օրգանիզմին, որքան ճարպը, քանի որ այն նպաստում է ացետոնի առաջացմանը: Իսկ ացետոնի ներկայության ժամանակ, անգամ արդեն գլյուկոզա է տրվում, որպեսզի նյութափոխանակությունը ճարպայինից շեղվի դեպի ածխաջրատայինը, բայց դա արվում է իհարկե ինսուլինի ներարկման ֆոնի վրա:

Հայկ Պետրոսի Ազարյան, ավագ գիտաշխատող, բ.գ.թ. էնդոկինոլոգ անդրոլոգ