Հեշտոցի լորձաթաղանթում տեղակայված են բազմաթիվ գեղձեր, որոնք մշտապես արտադրում են ոչ մեծ քանակի լորձ, որը մի քանի կարևոր գործառույթ ունի.

• մահացած բջիջների հեռացում,
• անհրաժեշտ թթվության ապահովում,
• մանրէների ոչնչացում,
• լորձաթաղանթի խոնավացում։

Ֆիզիոլոգիական բնույթի արտադրությունը չունի գույն և հոտ,  Իսկ հեշտոցի պատերի կամ արգանդի վզիկի շուրջ տհաճ զգացողություն ի հայտ գալիս արտադրությունը դառնում է դեղնավուն և հոտով․ դա կարող է գեղձերի աշխատանքի խանգարման արդյունք լինել:

Հեշտոցից արտադրության դասակարգումը

Ախտաբանության բնույթը պարզելու համար կարևորվում են արտադրությունների 3 հատկություններ՝ գույնը, հոտը և կոնսիստենցիան։

Գույնը

Տարբեր խնդիրների ժամանակ արտադրության գույնը կարող է լինել սպիտակ, շագանակագույն, դեղին կամ արյան հետքերով։

• Դեղին կամ կանաչավուն լինում է բակտերիալ կամ վիրուսային վարակի ժամանակ։
• Սպիտակ արտադրությունը կաթնախտի նշան է։ Այս ախտաբանությունն առաջացնում են կանդիդա սնկերը /կանդիդոզ/: Նորմայում սպիտակ, թանձր արտադրությունն արտահայտվում է հղիության երրորդ եռամսյակում։
• Արտադրությունների ամենավտանգավոր տարբերակը շագանակագույնն է կամ արյունայինը։ Աորմայում  արյուն պետք է լինի միայն դաշտանի ժամանակ։ Երբեմն հեշտոցից նման արտադրություններ լինում են հորմոնալ պատրաստուկներով բուժման կուրսի սկզբում: Այլ դեպքերում դա վկայում է դիսհորմոնալ խանգարումների, պրոգրեսիվող էրոզիայի, պոլիպների, կիստայի մասին։

Հոտը

Տարբերում են արտադրությունների թթու, քաղցրավուն և տհաճ հոտ:

Նորմայում ևս արտադրությունները որոշ հոտ ունեն, բայց դա աննշան է և տարբեր մարդկանց մոտ տարբեր է՝ կախված անհատական առանձնահատկություններից։

Ախտաբանության դեպքում հոտը փոխվում է՝ ուժեղանում է, դառնում տհաճ.

•  Քաղցրավուն կամ թթու հոտը բնորոշ է կաթնախտին, պատճառը սնկերի օգտագործած գլյուկոզայի ավելցուկն է, որը հեռանում է լորձի հետ՝ փոխելով նրա գույնը և հոտը։
• Տհաճ հոտը վկայում է բակտերիալ ախտահարման մասին: Բակտերիաները, հատկապես անաէրոբ, իրենց գործունեության արդյունքում արտադրում են քայքայման կամ ալկոհոլային խմորման նյութեր, որոնք էլ այդպիսի հոտի պատճառ են:

Թանձրությունը

Ախտաբանության տեսակը պարզելու համար կարևոր է նաև արտադրության թանձրությունը. լորձը պետք է լինի ջրիկ. նրա թանձրությունը կարող է որոշ չափով փոխվել դաշտանային ցիկլի փուլից կախված: Ախտաբանության դեպքում այն կարող է դառնալ թանձր կամ փրփուրային:

• Թանձր արտադրությունն առաջանում է սնկային կանդիդոզի ժամանակ։ Այն կարելի է համեմատել կաթնաշոռի հետ:
• Փրփուրային արտադրությունը լինում է բակտերիալ ախտահարման դեպքում՝ հատկապես սեռական ճանապարհով փոխանցվող բակտերիալ վարակների՝ տրիխոմոնիազի ժամանակ:

Բացի արտադրությաբ որակից, փոխվում է նաև նրա քանակը:

Հեշտոցից արտադրության ավելացումը, որպես օրենք, վկայում է ֆիզիոլոգիական  (նորմալ) հորմոնալ փոփոխությունների մասին հղիության ընթացքում կամ դաշտանային ցիկլի մեջտեղում։ Ախտաբանության մասին կարելի է խոսել միայն նաև որակակական փոփոխության դեպքում:  

Արտադրության պակասումը հորմոնալ խանգարումների արդյունք է: Դա կարող է լինել մենոպաուզայի ժամանակ, հորմոնալ դեղորայքային բուժման սկզբում կամ հիպոպլազիայի և լորձաթաղանթի գեղձերի ատրոֆիայի դեպքում։ Այս փոփոխությունն ուղեկցվում է նաև չորությամբ, լորձաթաղանթի վնասմամբ, ցավոտ սեռական հարաբերությամբ:

Արտադրության փոփոխության պատճառները

Նորմայում կնոջ մոտ մշտապես արտադրվում է որոշ քանակությամբ լորձ, որի քանակը և որակը կարող են փոքր-ինչ փոխվել՝ կախված դաշտանային ցիկլի փուլից, հորմոնալ մակարդակից, հորմոնալ դեղերի ընդունման սկզբում կամ հուզական վիճակի ազդեցությամբ։ Որոշ դեպքերում արտադրության փոփոխման (հոտի, գույնի, թանձրության) պատճառ կարող է լինել ախտաբանական որևէ խնդիր։

Հիմնական պատճառներն են.

• հեշտոցի պատերի կամ մուտքի սնկային ախտահարումը (կանդիդոզ),
• բակտերիալ վարակը (բակտերիալ վագինոզ, ոչ սպեղիֆիկ  կոլպիտ),
• պարազիտար մակաբույծներով ախտահարումը (տրիխոմոնիազ, խլամիդիոզ, ուրեապլազմոզ),
• վիրուսային ախտահարումները,
• դիսհորմոնալ խանգարումները,
• Էնդոմետրիտը։

Շատ ախտաբանալան վիճակներ արտահայտվում են ոչ միայն արտադրությունների փոփոխությամբ, այլ նաև ցավային զգացողությամբ, այրոցով, միզարձակման խնդիրներով, ցավոտ սեռական ակտով։

Բուժումը

Բուժման համար կարևոր է պարզել ախտաբանության պատճառը:

Բակտերիալ խանգարման դեպքում նշանակվում է հակաբակտերիալ բուժում, տեղային մոմիկներ, քսուքներ:

Սնկային ախտահարման դեպքում օգնում են տեղային և ընդհանուր ազդեցության հակասնկային միջոցները։

Վիրուսային խնդիրների ժամանակ անհրաժեշտ է անցկացնել հակավիրուսային դեղորայքային կուրս:

Կիստայի, պոլիպների դեպքում երբեմն անհրաժեշտ է դրանց վիրահատական հեռացում և հյուսվածաբանական հետազոտություն։