Աշխարհի շատ երկրներում հիստերէկտոմիան հանդիսանում է առավել տարածված գինեկոլոգիական վիրահատություններից մեկը: Այս վիրահատությունը առավել հաճախ կատարվում է կնոջ շուրջ դաշտանադադարային շրջանում: Վերջինս բնութագրվում է օրգանիզմի տարիքային ինվոլյուցիայի ֆոնի վրա վերարտադրողական համակարգի ֆունկցիայի աստիճանաբար նվազմամբ: Վաղ հետդաշտանադադարային շրջանում դաշտանային ֆունկցիայի ավարտման պայմաններում պահպանվում է ձվարանի նվազագույն հորմոնաարտադրումը [4,10]: Կնոջ կյանքի այս շրջանում կատարվող հիստերէկտոմիան անխուսափելիորեն բերում է հոմեոստազի խանգարման, օրգանիզմի բոլոր մակարդակներում ադապտացիոն պրոցեսների ճնշման, կլիմակտերիկ խանգարումների խորացման [6]:

Կանանց 50%-ի մոտ դաշտանադադարը սկսվում է 45-50 տարեկանում, 25%-ի մոտ` 45 տարեկանում և 25%-ի մոտ` 50 տարեկանից հետո [2,8,9]:

Հիստերէկտոմիայի առավել հաճախ ցուցումներից է արգանդի միոման, որը կլինիկորեն արտահայտվում է 30 տարեկանից բարձր կանանց 20%-ի մոտ: Ախտաբանաանատոմիական և հյուսվածաբանական հե-տազոտությունների տվյալներով վերը նշված ախտահարման տարածվածությունը կազմում է 50% [5]: Մինչև 40 տարեկան հասակը վիրահատական բուժման են ենթարկվում արգանդի միոմայով հիվանդ կանանց քառորդ մասը: Ընդ որում, 60-90% դեպքում կատարվում է տոտալ հիստերէկտոմիա [3,7]: Արգանդի միոմայի առավել բնորոշ ախտանիշներից են դաշտանային ֆունկցիայի խանգարումները` առատ և հաճախակի դաշտանը և հարևան օրգանների ճնշման ախտանիշները [5]:

Վերը նշվածից երևում է, որ ինչպես վիրահատությունից առաջ, այնպես էլ հիստերէկտոմիայից հետո կանանց մոտ արձանագրվում եմ ախտանիշներ, որոնք չեն կարող չանդրադառնալ նրանց կյանքի որակի վրա:

Ուստի, տվյալ աշխատանքի նպատակն է գնահատել կնոջ կյանքի որակը հիստերէկտոմիայից հետո:

Աշխատանքի նյութը և մեթոդները:

Հսկողության տակ են գտնվել 32-ից 64 տարեկան 102 կին, որոնց միջին տարիքը կազմել է 48.1(0.5 տարի: Կանանց հասակը տատանվում էր 146-ից մինչև 175 սմ-ի սահմաննե-րում` կազմելով միջինը 165.2(2.1սմ: Հիվանդների մարմինի քաշը տատանվում էր 62-87 կգ-ի սահմաններում` կազմելով միջինը 75.6(1.2 կգ: Անամնեստիկ տվյալների համաձայն արգանդի միոմայի հայտնաբերման վաղե-մությունը հետազոտվածների 70%-ի մոտ չի գերազանցել երկու տարի: Արգանդի միոմայի միջին չափերը համապատասխանել են 14-15 շաբաթական հղիության ժամկետին: Բոլոր կանայք ենթարկվել են վիրահատու-թյան` (արգանդի էքստիրպացիա հավելումներով) արգանդի միոմայի կապակցությամբ:

Իրականացվել են կանանց կլինիկո-լաբորատոր, գինեկոլոգիական հետազոտություններ: Կնոջ կյանքի որակը գնահատվել է ըստ Վ.Ի.Կուլակովի և համահեղ. (1999) կողմից մշակված հարցաշարանի: Այն ընդգրկում է 10 ընդհանուր հարցեր և 35 ենթահարցեր, որոնք վերաբերում են ֆիզիկական ակտիվությանը (6 հարց), հոգե-բանական վիճակին (8 հարց), սոցիալական ֆունկցիային (4 հարց), դերային ֆունկցիային (6 հարց), սեքսուալ ֆունկցիային (5 հարց), առողջության վիճակի ընդհանուր ինքնագնահատմանը (6 հարց) և կյանքի որակի ընդհանուր ինքնագնահատմանը: Գնահատումը իրականացվել է բալային համակարգով: Հիվանդները պատասխանել են հարցերին ըստ հետևյալ սանդղակի. 1բալ - աննշան, երբեմն, 2բալ-միշտ աննշան, 3բալ-միջին աստիճան, 4բալ - բարձր, 5բալ-ուժեղ: Ստացված արդյունքները ենթարկվել են վիճակագրական անալիզի վարիացիոն վիճակագրության համընդհանուր ճանաչում գտած մեթոդներով: Միջին թվաբանական տարբերությունների հավաստիությունը գնահատվել է Ստյուդենտի t-թեստով (Ա.Մ. Հարությունյան, 2000):

Աշխատանքի արդյունքները և քննարկումը: Կնոջ կյանքի որակի համեմատական գնահատման արդյունքները մինչ վիրահատությունը և դրանից 3 և 6 ամիս անց ներկայացված են թիվ 1 աղյուսակում:

Աղյուսակ 1 Կյանքի որակի գնահատման արդյունքները

Հետազոտվող կանանց ֆիզիկական ակտիվությունը գնահատվել է հոգնածության, թուլության, կենսական էներգիայի, ֆիզիկական ուժի, օրվա ընթացքում անկողնային ռեժիմի հիման վրա:

 Վիրահատությունից առաջ ֆիզիկական ակտիվության նվազում, որն արտահայտվել է ընդհանուր թուլության, կենսական էներգիայի պակասի, անկողնային ռեժիմի ձևով նշել են 53 կին (51,9%): Այն հիմնականում պայմանավորված էր արյան մեծ կորստով, անէմիայով և գնահատվել է միջինը 2,3 բալ (միշտ և հակում ուներ մոտենալու միջին ծանրության)։ Վիրահատությունից 3 ամիս անց դիտվել է ընդհանուր ֆիզիկական վիճակի բարելավում. գանգատներ են նշել միայն 15 կին (14,7%), որոնց արտահայտվածության աստիճանը միջինը կազմել 1,6 բալ: Վիրահատությունից 6 ամիս անց ֆիզիկական ակտիվության փոփոխություն են նշել միայն 2 կին (1,2 %), որոնց արտահայտվածության աստիճանը գնահատվել է միջինը 1 բալ։ Այսինքն, ֆիզիկական ակտիվության նվազումը եղել է ոչ միշտ և աննշան: Հետևաբար, ստացված արդյունքները վկայում են, որ հիստերէկտոմիայից հետո տեղի է ունենում կանանց ֆիզիկական ակտիվության զգալի վերականգնում: 

Նմանատիպ դինամիկա է արձանագրվում նաև կանանց հոգեկան վիճակի մեջ. մինչ վիրահատությունը հոգեկան վիճակի փոփոխություններից (ճնշվածության զգացում, դեպրեսիվ վիճակ, ունայնություն) գանգատվել են 58 կին (56,8%): Վերջինիս ինտենսիվությունը միջինը կազմել է 2,4 բալ: Այն մոտենում էր միջին աստիճանի ծանրության և, ըստ երևույթին, պայմանավորված էր նախավիրահատական հուզմունքով: Այսինքն, կանանց մինչվիրահատական հոգեկան վիճակը կարելի է գնահատել որպես սթրեսային ռեակցիա վիրահատության նկատմամբ: Վիրահատությունից 3 և 6 ամիս անց դիտվել է հոգեկան վիճակի բարելավում: Այսպես, հոգեկան վիճակի փոփոխություններ են նշել 13 (12,7%) և 18 (17,6%) կանայք վիրահատությունից համապատասխանա-բար 3 և 6 ամիս անց։ Հետվիրահատական շրջանում կանանց հոգեկան դիսկոմֆորտը հիմնականում պայմանավորված էր անքնությամբ, ջերմահորդանքով և վազոմոտոր այլ ախտանիշներով` կապված էստրոգենային անբավարարության հետ:

Մինչ վիրահատությունիը հետազոտվող կանանց 9,8%-ի մոտ դիտվել է սոցիալական ֆունկցիայի խանգարում, որն արտահայտվել է ընկերների և այլ մարդկանց հետ հանդիպման սահմանափակումով, իսկ արտահայտվածության աստիճանը գնահատվել է միջինը 2 բալ: Հետվիրահատական շրջանի երրորդ և վեցերորդ ամսում կատարված հարցումների տվյալներում դիտվել է վերը նշված խանգարումների նվազում մինչև 3,9%: Ինչ վերաբերում է դերային ֆունկցիային, ապա հարկ է նշել, որ մինչ վիրահատությունը հետազոտվող կանանց 27,4%-ը նշել են աշխատանքային օրվա սահմանափակում, պրոբլեմներ աշխատանքային գործունեության մեջ և ամենօրյա կենցաղային գործերում հոգնածության զգացողություն, որը հիմնականում պայմանավորված է եղել տևական արյունահոսությամբ, անեմիայով, ընդհանուր թուլությամբ: Այս գանգատների արտահայտվածության աստիճանը գնահատվել է միջինը 2,8 բալ (մոտ միջին ծանրության): Վիրահատությունից հետո դիտվել է դերային ֆունկցիայի զգալի բարելավում. վիրահատությունից 3 ամիս անց խանգարումներ նշել են 8 (7,8%) կին, որոնց արտահայտվածության աստիճանը գնահատվել է միջինը 1,6 բալ: Վիրահատությունից 6 ամիս անց 4(3,9%) կին են նշել դերային ֆունկցիայի խանգարում, որոնց արտահայտվա-ծության աստիճանը կազմել է միջինը 1,5 բալ:

Նախքան վիրահատությունը հետազոտվող կանանց սեքսուալ ֆունկցիայի խանգարումները հիմնականում եղել են կապված արգանդային արյունահոսությունների, սեռական հարաբերության ժամանակ ցավերի և անհարմարավետության զգացողության հետ, որը և սեռական կյանքից խուսափման և սեռական անհրապուրչության պատճառ է դարձել։ Մինչ վիրահատությունը սեքսուալ ֆունկցիայի խանգարումներ նշել են 22 (21,5%) կին, որոնց արտահայտվածության աստիճանը գնահատվել է միջինը 2,9 բալ (միջին ծանրություն): Հետվիրահատական 3-րդ ամսում սեքսուալ ֆունկցիայի խանգարումներ նշել են 12 կին (11,8%)` գնահատված միջինը 1,7 բալ, իսկ վեց ամիս անց` 8 կին (7,8%)` գնահատված միջինը 1 բալ: Հետվիրահատական շրջանում սեքսուալ ֆունկցիայի հետ կապված կանայք հիմնականում նշել են աննշան ցավ, վախի զգացում սեռական հարաբերությունից և հեշտոցի չորության զգացում։

Կնոջ կողմից առողջության ընդհանուր ինքնագնահատումը իրականացվել է քնի որակի,միզարձակման ֆունկցիայի խանգարումների, որովայնի ստորին և գոտկային հատվածների ցավերի, աղիների վիճակի ու ֆունկցիայի հիման վրա։ Մինչ վիրահատությունը 60 կին (58,8%) գանգատվել են հիմնականում որովայնի ստորին հատվածի և գոտկատեղի նքացող բնույթի ցավերից, որոնց արտահայտվածության աստիճանը գնա-հատվել է միջինը 3 բալ (միջին ծանրություն)։ Վիրահատությունից հետո վերոհիշյալ գանգատները գրեթե ամբողջովին վերացել են։ Սակայն հետվիրահատական 3-րդ և 6-րդ ամիսներին 28 (27,4%) կին և 20 (19,6%) կին համապատասխանաբար հիմնականում գանգատվել են անքնությունից, հաճախամիզությունից, դժվարամիզությունից և փորկապությունից: Վերջիններիս արտահայտվածության աստիճանը հետվիրահա-տական 3-րդ ամսում գնահատվել է միջինը 1,6 բալ (միշտ աննշան), իսկ 6 ամիս անց` 1 բալ (երբեմն աննշան)։

Կյանքի որակի ընդհանուր ինքնագնահատմամբ մինչ վիրահատությունը կյանքի որակը որպես վատ են գնահատել 42 (41,2%) կին, վիրահատությունից 3 և 6 ամիս անց` 16(15,6%) կին և 14(13,7%) կին համապատասխանաբար:

Հարկ է նշել, որ կանանց զգալի մասը եղած գանգատները գնահատել էր որպես անխուսափելի, ոչ ենթակա բուժման, բնական երևույթ, թեև այն բացասական ազդեցություն ուներ նրանց կյանքի որակի վրա: Արդյունքում կանայք չէին ցանկանում դիմել բժշկի ոչ միայն հետվիրահատական հսկողության, այլ և եղած գանգատների մեղմացման կամ վերացման նպատակով: Վերոհիշյալը, ըստ երևույթին, պայմանավորված է հայ կնոջ հարմարվող և առողջությանը լուրջ չվերաբերվելու բնավորության գծով:

Այսպիսով, ստացված արդյունքների վերլուծության հիման վրա կարելի է եզրակացնել, որ հիստերէկտոմիայից հետո վերականգնվում է կանանց ֆիզիկական ակտիվությունը, հոգեկան վիճակը։ Հետվիրահատական շրջանում արձանագրվում է կնոջ սեքսուալ ֆունկցիայի բարելավում: Սակայն վիրահատությունից հետո կանայք նշում են գանգատներ` վազոմոտոր խանգարումներ, ջերմահորդանք, միզարձակման խանգարումներ, փորկապություն որոնք անդրադառնում են կնոջ առողջության ընդհանուր ինքնագնահատման և իհարկե կյանքի որակի վրա:

Հետևաբար, արգանդի` հավելումներով էքստիրպացիայից հետո կանայք պետք է գտնվեն հսկողության տակ համապատասխան բուժման նպատակահարմարության որոշման համար:

Բանալի բառեր. հիստերէկտոմիա, արգանդի միոմա, արգանդի էքստիրպացիա, դաշտանադադար, կյանքի որակ

Գրականություն

1. Հարությունյան Ա.Մ. Սանիտարական վիճակագրություն: Ուսումնական ձեռնարկ: Երևան, 2000: 84 էջ:
2. Великая С.В. Совершенствование диагностики и терапии имперактивных нарушений мочеиспускания у женщин с урогенитальными нарушениями в климактерии. Дис. … канд.мед.наук. М. 2003. 153ст.
3. Вихляева В.И. Руководство по диагностике и лечению лейомиoмы матки. М., 2004, 396с.
4. Йен С.С.К., Джафе Р.Б. Репродуктивная эндокринология. М., Медицина. 1998, с.701. 
5. Кемпбелл С., Монг Э. Гинекология от десяти учителей.17-е изд.-М. 2004, 135с. 
6. Кулаков В.И., Адамян Л.В., Аскольская С.И. Гистерэктомия и здоровье женщины М., Медицина. 1999, 310с.
7. Кулаков В.И., Адамян Л.В., Мынбаев О.А. Оперативная гинекология-хирургичские эeнергии. M.,2000, 405c. 
8. Макаров О.В., Мазо Е.Б., Доброхотова Ю.З.и др.Комплексный подход к диагностике и лечению недержания мочи у гинекологических больных. Рос.вестн.акуш.-гин. 2002, 4, с. 23-26.
9. Прилепская В.Н.Проблемы перименопаузы и гормональная контрацепция. Контрацепция и здоровье женщины.2001, 2, с. 3-6.
10. Сметник В.П., Кулаков В.И. Руководство по климактерию. М., Медицинское информационное агенство, 2001, 685 с.